Biuro rachunkowe

Początki Zrzeszenia Prywatnego Handlu i Usług w województwie olsztyńskim.  
Opracował Piotr Kamiński  na podstawie materiałów : Tadeusza Baryły

Po wyzwoleniu części ziem polskich w 1944 r. przystąpiono do rekonstrukcji sieci organizacyjnej Naczelnej Rady Zrzeszeń Kupiectwa Polskiego. W dniu 28 lipca 1944 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Tymczasowego Zarządu Stowarzyszenia Kupców Polskich w Lublinie.

Wojewódzki Związek Zrzeszeń Kupieckich obejmował teren jednego województwa, a członkami były zrzeszenia kupieckie na terenie działalności związku. Na przykład w 1947 r. na obszarze byłych Prus Wschodnich, a poza województwem olsztyńskim, istniały:          Zrzeszenie Kupców w Ełku, Zrzeszenia Kupców w Olecku przynależne do Związku Zrzeszeń Kupieckich Województwa Białostockiego. Natomiast Związek Zrzeszeń Kupieckich Województwa Mazurskiego obejmował zrzeszenia w: Olsztynie, Braniewie, Bartoszycach, Giżycku, Górowie Iławeckim, Biskupcu, Iławie, Kętrzynie, Lidzbarku Warmińskim, Morągu, Mrągowie, Nidzicy, Ornecie, Ostródzie, Piszu, Pasłęku, Szczytnie, Węgorzewie – ogółem około 1200 członków.

1. Wojewódzki Związek Zrzeszeń Kupieckich obejmował teren jednego województwa, a członkami były zrzeszenia kupieckie na terenie działalności związku. Na przykład w 1947 r. na obszarze byłych Prus Wschodnich, a poza województwem olsztyńskim, istniały:          Zrzeszenie Kupców w Ełku, Zrzeszenia Kupców w Olecku przynależne do Związku Zrzeszeń Kupieckich Województwa Białostockiego. Natomiast Związek Zrzeszeń Kupieckich Województwa Mazurskiego obejmował zrzeszenia w: Olsztynie, Braniewie, Bartoszycach, Giżycku, Górowie Iławeckim, Biskupcu, Iławie, Kętrzynie, Lidzbarku Warmińskim, Morągu, Mrągowie, Nidzicy, Ornecie, Ostródzie, Piszu, Pasłęku, Szczytnie, Węgorzewie – ogółem około 1200 członków.
2. W końcu 1945 r. odrodziły się niektóre przedwojenne organizacje branżowe, a do nich dołączyły się nowotworzone zrzeszenia i związki branżowe. Na przełomie 1947/1948 roku Naczelna Rada Zrzeszeń Kupiectwa Polskiego RP obejmowała 11 organizacji branżowych, m.in.: Zrzeszenie Kupców Zbożowych, Związek Drogerzystów RP, Ogólnopolskie Zrzeszenia Hurtowników Aptecznych oraz Związek Księgarzy RP. Natomiast do ogólnopolskich związków zrzeszeń branżowych należy zaliczyć, np.: Centralę Zrzeszeń Przemysłu Gastronomicznego w Polsce, Ogólnopolski Związek Zrzeszeń Kupców Branży Żelaznej i Metalowej oraz Związek Zrzeszeń Spożywczo- Kolonialnych RP. 
3. Rada Naczelna reaktywowała Kupiecki Instytut Zawodowy, jako organ wykonawczy w zakresie doskonalenia zawodowego. Przy wojewódzkich związkach utworzono oddziały Instytutu. Uprawnienia Zakładu Wiedzy Handlowej (wcześniej nazywanego Kupieckim Instytutem Wiedzy) zostały rozszerzone ustawą z 2 czerwca 1947 r., w ten sposób, że uprawniony był do wydawania dyplomu stanowiącego „dowód uzdolnienia”, upoważniający do prowadzenia przedsiębiorstwa handlowego.
   Trzeci zjazd delegatów Rady Naczelnej Zrzeszeń Kupieckich RP w 1948 uchwalił jednolita strukturę terenową. Sieć musiała się składać z powiatowych zrzeszeń, wojewódzkich związków zrzeszeń i Naczelnej Rady.

W odrodzonej Polsce (1918 r.) przez dłuższy czas funkcjonowało ustawodawstwo będące sukcesją ustawodawstwa trójzaborowego. Przepisy prawne z okresu przedwojennego stały się natomiast podstawą prawną odradzających się już od 1944 r. organizacji gospodarczych.

Archiwalia
Zasoby archiwalne dostępne w Archiwum Państwowym w Olsztynie  przedstawiają zróżnicowaną wartość. Część akt dotyczących handlu i usług zachowała się w zespołach niewłasnych, np. urzędach skarbowych, Urzędzie Pełnomocnika Rządu na Okręg Mazurski, UW (wydziały: Aprowizacji i Handlu, Handlu, Przemysłowy, Przemysłu i Handlu, Przemysłu), WRN, radach powiatowych, Komisji Wojewódzkiej dla Spraw Upaństwowienia Przedsiębiorstw w Olsztynie (61 jednostek archiwalnych), zarządach miast, Kuratorium Okręgu Szkolnego Olsztyńskiego. 
Droga rozwoju handlu była podobna do rozwoju rzemiosła. W 1945 roku handel rozwijał się jedynie w sektorze prywatnym i spółdzielczym. Sektor państwowy sprowadzał się do rozdzielnictwa artykułów reglamentowanych, bez przydziału których trudno było wyżyć. W styczniu 1946 roku było 96 sklepów spółdzielczych i 1332 prywatnych. W końcu 1948 roku było ogółem 2379 zakładów handlu, w tym: 64 państwowe (w tym 5 PDT), 12 samorządowych, 557 spółdzielczych i 1726 prywatnych. Zaopatrzenie województwa było jednak głównie możliwe przez przeważające placówki prywatne i sieć własnych hurtowni spółdzielczych. Od 1949 r. ilość sklepów prywatnych gwałtownie spadła w następstwie „bitwy o handel”.
Zrzeszenia kupieckie rozwijały się w latach 1945 – 1947, a od 1948 r. liczba ich malała. Oznaczało to nie tylko przejęcie części placówek przez państwo, lecz także dla wielu utratę dotychczasowych źródeł utrzymania.

Zrzeszenia kupieckie w województwie olsztyńskim
Pierwszy zjazd kupiectwa województwa olsztyńskiego odbył się 6 czerwca 1948 r. w Olsztynie. Obrady odbywano w Teatrze Jaracza i przewodniczył im wojewoda Wiktor Jaśkiewicz. Wśród wielu zaproszonych gości z ministerstw wzięli w nim udział: prezydent miasta Olsztyna Tadeusz Pałucki, dyrektor Izby Skarbowej Mieczysław Sawicki, dyrektor Izby Przemysłowo – Handlowej w Warszawie A. Czarnecki, wiceprezes Naczelnej Rady Zrzeszeń Kupieckich dr Gebethner, ale także szef Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego H. Palka i delegat Komisji Specjalnej do walki ze Spekulacją i Szkodnictwem Gospodarczym. W zjeździe wzięło udział około 500 kupców. Zjazd nie miał właściwej oprawy z chwilą, gdy okazało się, że przygotowano deklaracje zjazdu, w której m.in. domagano się równouprawnienia trzech sektorów. Prasa lokalna nie zamieściła uchwalonej na zjeździe deklaracji.

Najciekawsze akta (z szacunkowej ogólnej liczby 300 jednostek archiwalnych) dotyczą, niestety, tytułów prawnych na poszczególne zakłady, podstaw i poboru podatków itp.
Materiały archiwalne nigdy nie zostały uporządkowane i nie jest znany ich stan zachowania. Nikt dotąd nie zbierał materiału ikonograficznego: zdjęć, ogłoszeń plakatowych, ogłoszeń prasowych, folderów, galanterii kancelaryjnej dotyczących handlu i usług prywatnych po 1945 r.

W 1989 roku na podstawie zmiany Ustawy nastąpiło rozłączenie organizacji z której wyodrębniono przedsiębiorców prowadzących transport osobowy, bagażowy i ciężarowy a w organizacji pozostali handlowcy, gastronomicy i usługodawcy. W najlepszym okresie naszej działalności już po zmianie systemu gospodarczego na kapitalistyczny ilość członków organizacji dochodziła do 1600 przedsiębiorców z terenu całego województwa.

[2]

Minister Handlu Wewnętrznego 8.11.1949 r. na podstawie artykułu 76 prawa przemysłowego wydał zarządzenie o wprowadzeniu przymusu organizacyjnego dla wszystkich przedsiębiorstw prywatnego handlu i usług.

Ustawowy przymus organizacyjny nadał zrzeszeniom kupieckim charakter prawno-publiczny, wzmocniony ustawą o Centralnym Urzędzie Drobnej Wytwórczości z dnia 3.03.1950 r. Powyższa ustawa likwidując izby przemysłowo-handlowe przekazała równocześnie zrzeszeniom niektóre kompetencje zlikwidowanych izb.

Aż do połowy maja 1945 r. w Olsztynie sklepów nie było wcale, a nawet podstawowe artykuły kupowało się na bazarach. Potem od 1947 r. handel rozwijał się dynamicznie. Zanim pojawiły się pierwsze sklepy spółdzielcze, bo państwowych jeszcze długo nie było, kupić coś do jedzenia można było w powstających sklepikach prywatnych, dzięki zaradności ich właścicieli, nieźle zaopatrzonych jak na powojenne warunki. Jednak choć towarów było sporo, mało kogo było na nie stać. W maju 1945 r. jako pierwsza w mieście rozpoczęła działalność Spółdzielnia Spożywców „Mazur”, założona przez 23 członków. Spółdzielcy otworzyli pierwszy sklep przy ul. 1 maja. W lipcu 1945 r. wydział kwaterunkowy rozdysponował wśród handlowców 345 lokali na sklepy i 219 na przedsiębiorstwa przemysłowe. Już 1947 r. niemałym wydarzeniem stał się mały sklepik samoobsługowy bez sprzedawcy usytuowany na terenie Studium Prawno-Administracyjnego. Jak pisano w prasie” wzorem państw zachodnich”, klienci mieli brać towary, płacić za nie, a w razie potrzeby zabierać resztę. Kolejki szybko stały się stałym elementem krajobrazu polskich miast i to nie tylko w okresie bezpośrednio powojennym. O większych dostawach albo o spodziewanych transportach atrakcyjnych towarów na ogół informowano w miejscowej prasie, choć po fakcie, by zminimalizować zamieszanie przed sklepami, bowiem ustawiano się w kolejkach na długo przed ich otwarciem. [3]

Olsztyńska organizacja kupiecka zareagowała na apel Naczelnej Rady w Warszawie w pismach okólnych z dnia 20.07.1949 r. i 6.08.1949 r., która zwróciła się z apelem o propagowanie sprzedaży znaczków na Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy wśród zrzeszeń regionalnych, które de facto to środki miał służyć na rozliczenie kosztów budowy Domu Kupca w Warszawie przy ul. Oboźnej. Pierwszy meldunek o dokonanej wpłacie 2850 zł za rozprowadzone znaczki wartościowe SFOS nadesłało Zrzeszenie w Olsztynie /prezes R. Bojarski/, drugie Zrzeszenie w Ornecie /prezes M. Gwozdecki/. Fakt, że akcję zapoczątkowały zrzeszenia na terenie województwa olsztyńskiego podkreślony został przez Naczelną Radę jako jeden więcej z licznych dowodów, że Ziemie Odzyskane mimo wielu zniszczeń wojennych nie ograniczają się do swoich własnych trosk i zamierzeń lokalnych, lecz wraz z cały społeczeństwem chcą współdziałać w osiągnięciu wielkich celów ogólnonarodowych.[4]

Od początku stycznia 1946 r. faktycznie zaczęła działać w mieście Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, powołaną jako instytucja mająca ułatwić życie obywatelom poprzez zwalczanie między innymi spekulacji i nadmiernych cen, a rzeczywistości stawiając sobie za cel eliminację prywatnej własności, zaś później „oczyszczenie” społeczeństwa z elementów podejrzanych politycznie. Od 1 kwietnia 1946 r. powołano Komisję Kontroli Cen Rynkowych, mającą doprowadzić do regulacji i unormowania cen na towary przede wszystkim pierwszej potrzeby. Likwidując sektor prywatny gospodarki, mieszkańcom starano się uzmysłowić, że dopiero to przyczyni się do znaczącej poprawy zaopatrzenia. Zamierzano nakłonić władze spółdzielcze, by przejęły od państwa lokale po zamkniętych placówkach prywatnych. Sugerowano, że należałoby otworzyć w nich sklepy, w których nadal byłby handel ”ku zadowoleniu obywateli”. Oficjalnie nie wyjaśniano jednak rzeczywistych przyczyn likwidacji prywatnych placówek. W czasie jednanego z posiedzeń olsztyńskiej Miejskiej Rady Narodowej, jej przewodniczący Franciszek Kurzynoga mówił zebranym, że placówki handlowe w Olsztynie nie wykazały jeszcze należytej czujności klasowej w aparacie handlowym, a szereg osób jest zatrudnionych z byłej inicjatywy prywatnej, których należy zwolnić i obsadzić przez zdrowy element. Wiosną 1951 r. mówiono z dumą, że prywatny handel w mieście został niemal zupełnie zlikwidowany.[5]

Tuż przed pierwszym zjazdem kupiectwa województwa olsztyńskiego w 1948 r. dyrektora biura M. Sutka Wojewódzkiego Związku Zrzeszeń Kupieckich w Olsztynie zastąpił Jan Tracewski celem „usprawnienia handlu na nowym etapie jego rozwoju”. Wówczas także odbyto Walne Zebranie zrzeszeń kupców: w Ostródzie 29.03.1948 prezesem wybrano Kuśkowskiego, w Giżycku 28.02.1948 prezesem wybrano Urbanowicza, w Kętrzynie 21.03.1948 prezesem Piecha-Wasiewicz.

Pierwszy zjazd kupiectwa województwa olsztyńskiego odbył się 6 czerwca 1948 r. w Olsztynie. Obrady odbywały się w Teatrze Jaracza i przewodniczył im wojewoda Wiktor Jaśkiewicz. Wśród wielu zaproszonych gości z ministerstw wzięli w nim udział prezydent miasta Olsztyna Tadeusz Pałucki, dyrektor Izby Skarbowej Mieczysław Sawicki, dyrektor Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie A. Czarnecki, wiceprezes Naczelnej Rady Zrzeszeń Kupieckich dr Gebethner, ale także szef Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego H. Palka i delegat Komisji Specjalnej do Walki ze Spekulacją i Szkodnictwem Gospodarczym. W zjeździe wzięło udział około 500 kupców z całego województwa. Zjazd nie miał właściwej oprawy z chwilą gdy okazało się, że przygotowano deklarację Zjazdu, w której m.in. domagano się równouprawnienia trzech sektorów na odcinku handlu tak pod względem dostępu do towarów jak i obciążeń daninami publicznymi, o uwzględnienie w planie sieci dystrybucyjnej należnego miejsca dla kupiectwa prywatnego, o usunięcie z praktyki fiskalnej momentów, prowadzących do nadmiernych i nieuzasadnionych obciążeń utrudniających zdrową kalkulację oraz podważających zaufanie do sprawiedliwości podatkowej. Prasa lokalna nie zamieściła uchwalonej na zjeździe deklaracji.[6]

W okresie do 1989 r. Zrzeszenie nie tylko w swoich szeregach skupiało handlowców ale również osoby prowadzące transport osobowy i towarowy, gastronomików i innych usługodawców. Zajmowało się opiniowaniem zezwoleń na prowadzenie handlu, szkoleniem osób rozpoczynających działalność gospodarczą z przepisów podatkowych, gospodarczych, ubezpieczeniowych. Działało na terenie całego województwa. Bardzo ciekawą inicjatywą zapoczątkowaną 1978 r. w skali kraju było doprowadzenie wspólnie z Urzędem Miasta w Olsztynie do wyznaczania lokalizacji pod budowę kiosków z przeznaczeniem na handel warzywami-owocami, kwiatami i małą gastronomią i ujednolicenia zabudowy tych kiosków. W tamtym czasie powstały liczne zespoły kiosków nie tylko w centrum ale i na nowych osiedlach, które w nielicznych przypadkach dotrwały do dnia dzisiejszego. Jako przykład może służyć ul. Kołobrzeska. Dzisiaj może i te działania/ po nowemu „projekt”/ budzą zdziwienie, ale na tamte czasy takie rozwiązanie niespotykane w kraju było nowatorskie. Pozwoliło uporządkować, doprowadzić do estetyzacji miasta i poprawić warunki prowadzenia handlu. Bardziej zaawansowanym działaniem była już budowa pawilonów handlowych murowanych. Większość zna „narożnik Kopernika/Kołobrzeska” stoi do dzisiaj- a zaczęło się w 1981 r. Nie jest to może pawilon urokliwy ale powstał pomimo wielu trudności za prywatne środki a po wybudowaniu wielu nieprzyjemności dla wielu osób. To była awangarda tamtego czasu w której brało udział Zrzeszenie i Cech Rzemiosł Różnych w Olsztynie. W 1982 był pawilon przy ul. Barcza 20, a w 1984 pawilony przy ul. Boenigka. Warto zwrócić na to uwagę, żeby zobaczyć, to co dzisiaj jest bardziej możliwe i bardziej okazałe. Można było i się udało pomimo niezbyt przychylnej atmosfery dla prywatnej inicjatywy. Zajmowaliśmy się też reglamentacją na potrzeby handlowców i gastronomików deficytowymi artykułami: benzyną, mąką, cukrem, papierem pakowym, torebkami papierowymi, samochodami, taksometrami, kartkami żywnościowymi, ustalaliśmy ceny na kwiaty i warzywa i owoce, marże dla gastronomii, braliśmy również udział w Komisji Odwoławczej przy Izbie Skarbowej jako reprezentant kupców.

Każda osoba, która w tamtym czasie rozpoczynała działalność gospodarczą z inicjatywy organizacji przechodziła tygodniowe szkolenie z zakresu obowiązujących przepisów niezbędnych w prowadzeniu działalności gospodarczej. Szkolenia były organizowane raz w miesiącu.

W tamtym okresie z uwagi na dużą liczebność organizacji /1600 przedsiębiorców/ taksówkarze utworzyli oddzielna organizacje i tak pozostało do dzisiaj.

W 1990 r. w województwie było 4785 punktów handlowych w tym 2364 sklepów oraz 397 gastronomii prowadzonych przez osoby fizyczne.[7]

Ta data jak wiemy jest już przełomowa-jesteśmy w nowej gospodarczej rzeczywistości. Eksplozja przedsiębiorczości związana nie tylko z potrzebą osób ale i niejednokrotnie z konieczności /zwolnienia, upadki firm, upadek PGR/ spowodowało, że wiele osób stało się z dnia na dzień przedsiębiorcami. Większość z nich korzystała z naszych usług szczególnie podatkowych na których się znaliśmy. Część tych osób zaczynała od zera. Nie mieli innego wyjścia. Jeździli do Warszawy pociągiem po towar, sprzedawali co się dało i gdzie się dało , żeby zarobić. Mieli cel i plany. Niektórym się udało. Z małej firmy maja teraz duże firmy i zatrudniają wielu pracowników i działają na olsztyńskim rynku z powodzeniem. Są znani. Tylko oni wiedzą jak na początku było trudno.

Nowy okres w gospodarce rynkowej, to dla nas nowe zadania. Organizacja stała się dobrowolna i zakres pracy się również zmienił. Z uwagi na lawinowy rozwój firm o różnym profilu działania i brak na rynku osób znających się w szczególności na podatkach, ZUS-ach nasza oferta z wykwalifikowanym personelem od lat zaznajomionymi z przepisami dla wielu była wręcz nieodzowna. Był to dla nas trudny okres „nadmiaru” pracy. Do 1996 r. mieliśmy już zarejestrowanych 2333 firmy, w tym czynnych w 1996 r. 782. Uzyskaliśmy wpis jako organizacja na listę doradców podatkowych, rozpoczęliśmy wydawać Biuletyn Informacyjny z niezbędnymi informacjami w tym podatkowymi, dla członków organizacji, który cieszył się wielkim powodzeniem. Obecnie wersja papierowa tamtego Biuletynu zastąpiona została wersją elektroniczną rozsyłana na e-skrzynki. Warto w tym miejscu również nadmienić, że była to już w historii Zrzeszenia druga edycja Biuletynu Informacyjnego. Pierwsza edycja /powielaczowa/ wydawana była od 21.02.1948 r.[8]

Jako pierwsi rozpoczęliśmy drukowanie deklaracji podatkowych podatników z komputera. Było to styczeń 1993 r. W 1992 zleciliśmy opracowanie na własne potrzeby programu komputerowego do obsługi zarówno członków jak i kasy i księgowość w czasie bieżącym zintegrowanego na 5 komputerów. Dzisiaj to wszystko wydaje się takie oczywiste ale w tamtych czasach to była po nowemu mówiąc innowacja na szeroką skalę. Kontrolerzy zastanawiali się czy wydruki komputerowe np. „kasa przyjmie” jest dowodem, który można uznać w księgowości. Mieli wątpliwości, co do legalności dokumentów.

Ważnym zadaniem dla naszych członków było też kształcenie pracowników młodocianych w zawodach sprzedawca i kucharz /obecnie kucharz małej gastronomii/. Były to formy szkolenie i pozaszkolne. Organizowaliśmy kursy pedagogiczne dla właścicieli firm i egzaminy na mistrza w zawodzie, które upoważniały do kształcenia pracowników młodocianych. Organizowaliśmy również egzaminy końcowe młodocianych. Rozliczaliśmy koszty wynagrodzeń i refundowaliśmy te wynagrodzenia.

Ważnym wydarzeniem w życiu kupców nie tylko zrzeszonych w organizacji była prywatyzacja lokali użytkowych w Olsztynie. Dotyczyło to szczególnie małych lokali handlowych i gastronomicznych. Dzięki zabiegom Zrzeszenia i Olsztyńskiego Stowarzyszenia Kupców a szczególnie przychylności radnych Rady Miejskiej w Olsztynie została podjęta uchwała o zasadach sprzedaży lokali użytkowych z preferencjami dla dotychczasowych ich najemców zarówno ajentów jaki i właścicieli firm. Dało to możliwości przejęcia na własność lokali co przyczyniło się do ich remontów, przebranżowień.

W nowszych już czasach Organizacja brała aktywny udział w realizacji projektów wspierających przedsiębiorczość i finansowanych z funduszów przed akcesyjnych i programów pomocowych po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Pierwsze projekty były finansowane z Phare Strudera, który powstał w 1993 roku w celu wspierania restrukturyzacji gospodarki lokalnej. Niechęć przedsiębiorców była tak wieka, że jeździliśmy po firmach i namawialiśmy na wzięcie dotacji. Nie wszystkich dało się namówić. Dotacja była 100%. Byliśmy też pierwszą Organizacją, która dokonywała refundacji kosztów szkoleń przedsiębiorców w województwie. Ta forma wsparcia cieszyła się już dużym zainteresowaniem przedsiębiorców. Na tyle dużym, że dla niektórych skończyła się jako afera „Szkolenia pod palmami” opisywana również w lokalnej prasie.

W 1996 r. po weryfikacji przez obecną Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w Warszawie zostaliśmy ośrodkiem wspierającym przedsiębiorczość w ramach Krajowego Systemu Usług. Jesteśmy tym ośrodkiem do dzisiaj. W ramach KSU realizujemy usługi informacyjne dla osób rozpoczynających i prowadzących działalności gospodarczą.

Realizowaliśmy również projekty polegające na udzielaniu dotacji i szkoleniach osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą. Te projekty cieszyły się największym powodzeniem.

W 2009 r. w województwie było już 24 268 placówek handlowych prowadzonych przez osoby fizyczne.

Nikt dotąd nie zbierał materiału ikonograficznego: zdjęć, ogłoszeń plakatowych, ogłoszeń prasowych, folderów, galanterii kancelaryjnej, wspomnień dotyczącej handlu i usług prywatnych szczególnie w początkowym okresie powojennym. A szkoda. To jest nasze zaniedbanie.

Prezesi Zrzeszenia:

Jan Medyński od 1945 r.

Roman Sosak do 1971 r.

Witold Adamowicz 1972-1984

Władysław Bistroń 1985-2006

Marek Mazur 2007-2015

Anna Jakóbowska 2015 - nadal